Schorzenia siatkówki – objawy, przyczyny i aktualne możliwości leczenia

Schorzenia siatkówki mogą rozwijać się szybko i bez bólu. Główne sygnały ostrzegawcze to nagłe pogorszenie ostrości widzenia, pojawienie się błysków, mroczków lub „zasłony” w polu widzenia. W takich sytuacjach należy pilnie skonsultować się ze specjalistą. W poniższym opracowaniu wyjaśniamy, jakie są typowe objawy, najczęstsze przyczyny oraz aktualne możliwości diagnostyki i leczenia, w tym metody farmakologiczne, laserowe i chirurgiczne.

Przeczytaj również: Sprzęt w siłowni

Najczęstsze choroby siatkówki i ich charakterystyka

AMD (zwyrodnienie plamki związane z wiekiem) to przewlekła choroba obszaru odpowiedzialnego za widzenie centralne. Występuje częściej wraz z wiekiem oraz u osób z dodatkowymi czynnikami ryzyka, takimi jak palenie tytoniu czy choroby naczyniowe. Postać wysiękowa wiąże się z nieprawidłowym wzrostem naczyń pod siatkówką.

Przeczytaj również: Alarm- bezpieczeństwo domu

Retinopatia cukrzycowa rozwija się jako powikłanie cukrzycy. Dochodzi do uszkodzenia naczyń siatkówki, przecieków naczyniowych i czasem tworzenia się kruchych, nowych naczyń. Przewlekła hiperglikemia sprzyja postępowi zmian.

Przeczytaj również: Legalne i nieszkodliwe używki

Odwarstwienie siatkówki polega na oddzieleniu siatkówki neurosensorycznej od nabłonka barwnikowego. Do typowych mechanizmów należą pęknięcia siatkówki i przecieki płynu do przestrzeni podsiatkówkowej.

Zapalenie siatkówki może mieć podłoże zakaźne (np. wirusy CMV, HSV, VZV oraz bakterie) lub autoimmunologiczne. Obraz kliniczny i dobór terapii zależą od etiologii i stanu ogólnego pacjenta.

Siatkówczak to złośliwy nowotwór wewnątrzgałkowy wieku dziecięcego. Wymaga rozpoznania i postępowania w ośrodkach dysponujących odpowiednimi metodami leczenia onkologicznego oka.

Objawy, które wymagają pilnej konsultacji

W praktyce pacjenci najczęściej zgłaszają: mroczki (ciemne plamki lub „muszki”), błyski (fotopsje) i zmniejszenie ostrości widzenia. U niektórych pojawia się falowanie obrazu (metamorfopsje) lub zniekształcenia linii prostej, co bywa charakterystyczne dla zmian w plamce.

Objaw „kurtyny” opadającej na część pola widzenia może sugerować odwarstwienie siatkówki. W retinopatii cukrzycowej niekiedy pierwszym symptomem jest zamglenie i nagłe krwawienie do ciała szklistego. W zapaleniach dochodzi do pogorszenia jakości widzenia z towarzyszącą nadwrażliwością na światło.

Czynniki ryzyka i przyczyny rozwoju chorób siatkówki

Do najważniejszych czynników ryzyka należą: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, starzenie się organizmu, palenie tytoniu, obciążenia rodzinne i długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV. Znaczenie mają także zaburzenia lipidowe i otyłość.

W przypadku odwarstwienia siatkówki ryzyko zwiększają: krótkowzroczność, przebyte zabiegi wewnątrzgałkowe, urazy (w tym sportowe) i intensywny wysiłek fizyczny. Zapalenia wynikają z infekcji wirusowych lub bakteryjnych, rzadziej z procesów autoimmunologicznych toczących się ogólnie w organizmie.

Jak wygląda nowoczesna diagnostyka siatkówki?

Podstawą jest badanie dna oka w szerokiej źrenicy oraz ocena ostrości i pola widzenia. OCT (optyczna koherentna tomografia) pozwala nieinwazyjnie zobrazować przekroje siatkówki i wykryć obrzęk, płyn czy błony nasiatkówkowe. Angiografia fluoresceinowa ocenia perfuzję i przecieki naczyniowe, co jest istotne m.in. w retinopatii cukrzycowej i AMD.

W wybranych sytuacjach wykonuje się OCT-angiografię (OCT-A), USG gałki ocznej (przy krwotokach do ciała szklistego) lub badania laboratoryjne w kierunku czynników zakaźnych i autoimmunologicznych. Dobór testów zależy od obrazu klinicznego i podejrzenia etiologii.

Możliwości leczenia – farmakologia, laser, chirurgia

W chorobach naczyniowych siatkówki szeroko stosuje się iniekcje doszklistkowe anti–VEGF, które ograniczają aktywność patologicznych naczyń i obrzęk plamki. Terapie podawane są w kontrolowanych odstępach czasowych według ustalonych schematów.

Laseroterapia, w tym fotokoagulacja i technika mikropulsowa, znajduje zastosowanie m.in. w retinopatii cukrzycowej, centralnej surowiczej chorioretinopatii czy profilaktycznym zabezpieczaniu otworów siatkówki. W odwarstwieniach oraz zaawansowanych powikłaniach naczyniowych rozważa się leczenie chirurgiczne, np. witrektomię, tamponadę gazową lub olejową.

W stanach zapalnych terapia jest ukierunkowana na przyczynę: w zakażeniach – leczenie przeciwdrobnoustrojowe, w chorobach o tle autoimmunologicznym – leczenie modyfikujące odpowiedź immunologiczną zgodnie z rozpoznaniem. leczenie schorzeń siatkówki obejmuje także postępowanie wspomagające, w tym kontrolę chorób ogólnych.

Siatkówczak u dzieci – na co zwrócić uwagę?

W siatkówczaku opiekunowie często zauważają leukokorię (biały odblask źrenicy na zdjęciach), zez lub nagłe pogorszenie widzenia. Rozpoznanie opiera się na badaniu dna oka, USG i obrazowaniu (MRI). Postępowanie obejmuje metody miejscowe (np. krioterapię), ogólne (chemioterapia) oraz radioterapię, zależnie od zaawansowania i charakteru zmian.

Kiedy zgłosić się do specjalisty? Praktyczne scenariusze

• Nagle pojawiły się błyski i liczne męty po wysiłku – należy pilnie wykluczyć pęknięcie siatkówki lub odwarstwienie.
• Linie na kartce falują, a litery „pływają” – wskazana ocena plamki i badanie OCT.
• W cukrzycy ostrość wzroku spadła po okresie gorszej kontroli glikemii – potrzebna ocena w kierunku obrzęku plamki lub krwotoku.
• U dziecka na zdjęciach widać biały odblask w źrenicy – wymagana szybka diagnostyka pod kątem zmian wewnątrzgałkowych.

Profilaktyka i codzienne nawyki wspierające zdrowie siatkówki

Kontrola glikemii, ciśnienia tętniczego i lipidów ogranicza ryzyko powikłań naczyniowych. Rzucenie palenia, zbilansowana dieta z produktami bogatymi w luteinę i zeaksantynę, ochrona przeciwsłoneczna (filtry UV) oraz regularne przerwy podczas pracy wzrokowej wspierają kondycję siatkówki.

U osób z krótkowzrocznością, po urazach oka lub zabiegach wewnątrzgałkowych wskazane są regularne kontrole dna oka. W rodzinach obciążonych chorobami siatkówki warto rozważyć wcześniejsze badania przesiewowe i czujność na subtelne zmiany widzenia.

Najczęstsze pytania pacjentów – krótkie odpowiedzi

• Czy męty i błyski zawsze oznaczają chorobę? – Nie, ale ich nagłe nasilenie wymaga oceny, aby wykluczyć pęknięcia siatkówki.
• Czy OCT zastępuje inne badania? – Uzupełnia diagnostykę; w chorobach naczyniowych kluczowa bywa również angiografia fluoresceinowa.
• Czy choroby siatkówki można wyleczyć dietą? – Dieta wspiera zdrowie, lecz nie zastępuje diagnostyki i postępowania medycznego.
• Czy iniekcje anti–VEGF są jedyną opcją? – To jedna z uznanych metod; w określonych wskazaniach stosuje się także laseroterapię i leczenie chirurgiczne.

Kluczowe wnioski dla pacjenta

Wczesna diagnostyka metodami takimi jak OCT i angiografia fluoresceinowa zwiększa szanse na zahamowanie postępu choroby. Błyski, mroczki i spadek ostrości widzenia są objawami alarmowymi. Leczenie dobiera się do przyczyny: od iniekcji doszklistkowych anti–VEGF, przez laseroterapię, po interwencję chirurgiczną. Kontrola chorób ogólnych (cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca) i regularne badania wzroku stanowią podstawę profilaktyki.